امروزه وندالیسم خصوصاً برای کسانی که در شهرهای بزرگ و پرجمعیت زندگی میکنند واقعیتی تلخ ودر عین حال گریزناپذیر است و تقریباً همه ما و تقریبا هر روز شاهد عوارض این معضل اجتماعی هستیم. وندالیسم از واژه وندال، نام قومی از اقوام ژرمن ـ اسلاو گرفته شده است، آنها در قرن پنجم میلادی در نواحی میان دو رودخانه اودر و ویستول زندگی می کردند. آنان مردمانی جنگجو، خونخوار و مهاجم بودند که به سرزمین های اطراف حمله می کردند و باعث تخریب و تاراج مناطق و آبادی های متصرفه میشدند. روحیه ویرانگری آنها که در تاریخ به جای مانده بود سبب گردید که بعد از آنها به ویژه در قرن بیستم، افرادی را که آگاهانه اموال، اشیاء و متعلقات عمومی، آثار هنری، علمی، تاریخی و باستانی را تخریب می کنند وندالیسم نامند.
بنابراین وندالیسم پدیدهی اجتماعی است که تخریب امکانات و وسایل عمومی راه به همراه دارد. این پدیده اجتماعی در سدههای گذشته وجود داشته است، اما از نیمه دوم قرن بیستم بیشتر مشاهده شده است و به دلیل گستردگی و وسعت شهر و تراکم جمعیت، مکان اصلی بروز این پدیده شهرها و به ویژه کلانشهرها بوده است. وندالیسم اثرات مختلفی بر فضای شهرها دارد که زیانهای اقتصادی، روانی، اختلال در نظم عمومی و غیره را شامل میشود.
هدف از این مقاله بررسی پدیده وندالیسم و اثرات آن بر فضای شهری است. بررسی مسائل و مشکلات باعث آشکار شدن راه حلهای و راهکارهای ممکنه برای یک موضوع میشود. از اینرو پژوهشگر سعی کرده است که در حد توان بضاعت علمی خود با بررسی مسئله وندالیسم و اثرات مخرب آن برفضای شهری، به این مسئله توجه نماید تا با تلاشهای سایرین، اقدامات مناسبتر صورت گیرد. قطعا بررسیهای علمی مکرر در حوزه دانشگاه، بستر راهکارهای عملی برای بهبود این پدیده اجتماعی را هموار خواهد کرد.
با این مقدمه موضوع وندالیسم و اثرات آن در فضای شهری به شرح زیر شروع میشود.
۱- کلیاتی درباره مفهوم وندالیسم
افراد مختلف از واژه وندالیسم تعاریف متفاوتی ارائه دادهاند که در زیر چند نمونه از آنها بیان میشود: وندالیسم در لغت به معنای ضدیت با فناوری و آثارفناوری و وحشیگری تعریف میشود(آریانپورکاشانی).
محسنی تبریزی نیز آن را به مثابه ی جنایتی خرد و از انواع بزهکاری جوانان میداند.
مایرو کلینارد وندالیسم را تخریب ارادی اموال و متعلقات عمومی به صورتی مداوم و مکرر تعریف میکند.
پدیده وندالیسم یا تخریب اموال عمومی‌یک پدیده اجتماعی زشت و مذموم است که در متون جامعه شناسی به عنوان نوعی روحیه بیمارگونه مطرح است که فرد تمایل دارد به صورت ارادی و آگاهانه اموال عمومی و گاه اموال خصوصی را تخریب کند. این پدیده ریشه در ضمیر انسان‌ها دارد و به جنسیت، نژاد، ملیت، فرهنگ، مذهب، سن، قومیت، مدرک، نوع خانواده و جامعه بستگی ندارد و در همه ممالک توسعه یافته، کمترتوسعه یافته و درحال توسعه دیده میشود.
وندالیسم به دو دسته کلی گروهی و فردی تقسیم میشود که بیشتر تخریبها توسط وندالیسم فردی اتفاق میافتد و خسارتهای زیادی را نیز به جامعه وارد می‌سازد. براساس تحقیقات انجام شده در جهان، اعمال وندالیستی بیشتر توسط جوانان انجام میشود بدون آنکه بدانند این عمل جرم است. آنها اعمال خود را نوعی شوخی می‌دانند.
در رابطه با وندالیسم باید به این نکته نیز اشاره نمود که وندالها از قشرها و طبقات مختلف جامعه می‌باشند و تنها در بین طبقات پایین و کمتحصیل نیستند. هَکِرها و کسانی که ویروس وارد شبکه اینترنت میکنند، جزء وندالها محسوب میگردند. با این وجود کارشناسان اجتماعی نظرات گوناگونی راجع به بروز این پدیده، ابراز کرده‌اند که دلایلی مانند بیماری‌های روحی، روانی و فقر اقتصادی، پایین بودن سطح تحصیلات، مصاحبت و همنشینی با دوستان بزهکار، ابتلا به اختلال شخصیت ضد اجتماعی، هوش پایین، مشکلات خانوادگی و تربیتی و مشکلات اجتماعی و فرهنگی باعث بروز پدیده اجتماعی وندالیسم میشود. بررسی موشکافه عوامل تاثیرگذار بر وندالیسم دور از تخصص نویسنده مقاله است.
اکنون با توضیحات فوق، با استفاده از مصادیق وندالیسم به بررسی تاثیرات وندالیسم در فضاهای مختلف شهری پرداخته میشود.
۲- مصادیق رفتارهای وندالیستی در فضای شهری
نوشتن یادگاری در بناهای تاریخی و اماکن مذهبی، مجسمه‌های نصب شده در میادین، پارکها و اماکن عمومی، سینماها، آسانسورها، پارکها و فضاهای سبز عمومی، صندلی‌های اتوبوس و مترو، کتاب‌های کتابخانه‌ها، تلفن‌های عمومی، صندوق‌های پست
کندن و برداشتن علایم راهنمایی، شکستن یا خم نمودن چراغ‌های راهنمایی و حتی بی توجهی به چراغ راهنمایی؛ اگر در محل تقاطع چهارراهها منتظر سبز شدن چراغ عابر پیاده باشید با بسیاری از جوانان برخورد خواهید کرد که افراد یا دوستانشان که برای چراغ عابر پیاده منتظر هستند را به باد تمسخر میگیرند، این رفتار نیز در زمره رفتار وندالیستی قرار دارد.
آسیب زدن به بدنه اتومبیل از طریق آلات برنده نظیر چاقو و قیچی و ابزاری مانند آچار، پنجه بوکس،کلید، میخ، ناخن گیر، سنگ، مواد رنگی، جوهر، انواع اسپری‌های رنگی، تیرکمان، تفنگ، مواد شیمیایی، قیر، چسب، مته، دریل؛ پنجر نمودن لاستیک چرخ‌های اتومبیل و شکستن شیشه‌ها و آیینه‌های اتومبیل. همه آسیبهای ممکنه برای کلیه اتومبیلهای شخصی که در داخل خیابانها و کوچهها پارک شده است امکان پذیر است ولی اتومبیلهای گران قیمت بیشتر در معرض این رفتار وندالها قرار دارد زیرا یکی از دلایل بروز آن، وجود ثروتی است که فرد وندال از آن محروم است و فرد ثروتمند را عامل فقر خود(وندال) میداند.
مصداق دیگری از رفتار وندالیستی، طرفداری از تیمهای فوتبال است که افرادی مانند جولیانا، مارش وهمکاران، رامون اسپایچ و …، رفتار این گروه را وندالیسم و اوباشگری نام مینهند.
پاره کردن بنرها و پوستر های تبلیغاتی و پخش آنها در روی زمین؛ نصب و نوشتن آگهی و تبلیغات بر روی دیوار منازل، اماکن عمومی و ساختمانهای دولتی بدون توجه به مکان ویژه نصب آگهی و تبلیغات؛ در بسیاری از شهرها مکانهای تعریف شدهای برای نصب آگهی و تبلیغات تهیه شده که برخی افراد بدون توجه به آن در نزدیک ترین مکان، آگهی ها را نصب میکنند.
- شکستن و آسیب زدن به درختان
- دیوارنویسی
- تخریب نیمکتها، نورپردازها، سایه گسترها، میزهای پیک نیک، تجهیزات روشنایی در پارکها، بیرون کشیدن یا کندن گل های پارک، آزار دادن حیوانات و جانوران تفریحگاه های عمومی یا پارک وحش
- مسدود کردن و تخریب فواره ها و انداختن آشغال در محوطه آب نما
- تخریب تجهیزات روشنایی در درون خیابان ها و کوچه ها
- تخریب یا نوشتن فضای سایه بان ایستگاه های اتوبوس، نوشتن بر روی بدنه اتوبوس یا صندلی های آن، کندن قسمتی از بدنه صندلی اتوبوس، کندن و بردن آرم اتوبوس ها
- نوشتن الفاظ زشت و ناپسند در مکان های عمومی چون اتوبوس ها، سرویس های بهداشتی عمومی، دیوارها، صندلی ها و دیوارهای کلاس درس دانشگاه ها
- کندن و برداشتن تلفن عمومی، شکستن شیشه های کیوسک تلفن، نوشتن یادگاری بر روی کیوسک های تلفن
- قرار دادن موانع بزرگ روی خطوط راه آهن و پرتاب سنگ به شیشه های قطار
- آسیب رساندن به ورزشگاه ها و تجهیزات ورزشی
- شکستن شیشه ها، شکستن درب فروشگاه ها، استفاده از مواد منفجره و آتش زا
- شکستن و دزدیدن سطل های زباله
- نصب تابلو و پرچم با میخ یا سیم و کابل به بدنه درختان خیابان و در و دیوار شهر
- پاره کردن صندلی های مترو و صندلی سینماها
- شل کردن پیچ و مهره صندلی های اتوبوس ها و نیمکت های پارک
- تخریب مجسمه ها و تابلوهای نصب شده در داخل پارک ها و فضای سبز
- ایجاد حریق عمدی در پارک ها خصوصاً پارک های جنگلی
- تخریب توالت ها و دستشویی های داخلی پار کها و فضای سبز
- تخریب شیرهای آب و دستگاه های آب سردکن داخل پارک ها و فضاهای سبز
- تخریب وسایل محوطه ی بازی کودکان
۳- نتایج وندالیسم در فضای شهری
پدیده وندالیسم مانند دیگر انحرافات اجتماعی، نتایج پنهان و آشکار زیادی دارد. وندالیسم نوعی از بزهکاری های جوانان است که مخل نظم عمومی است. وندالیسم باعث کاهش کیفیت زندگی شهری می شود و با افزایش پرخاشگری و خشونت در شهرها نه تنها در افت کاری و استفاده ی عمومی از مکان های تفریحی تأثیر دارد، بلکه در افزایش احساس ترس و ناآرامی و نابهنجار نیز تأثیر گذار است.
زیانهای اقتصادی یکی ازمهم ترین و بارزترین آسیب های وندالیسم است که هر ساله بخش عظیمی از بودجه ی کشورها صرف تعمیر و بازسازی وسایل تخریب شده می شود. علاوه بر صرف هزینه اقتصادی، شهروندان زمان زیادی را نیز از امکانات عمومی بی بهره هستند تا وسایل عمومی از تعمیر و بازسازی بازگردد و مجددا شهروندان بتوانند از آنها استفاده کنند. این زمان از دست رفته از بهره بری امکانات عمومی منجر به نارضایتی و بی اعتمادی مردم از مدیریت شهری و سرمایه اجتماعی می شود.
بعد روان شناختی، یکی دیگر از نتایج وندالیسم است. زشت شدن مناظر شهری، هم احساس کدری به شهروندان می دهد و هم به نحوی محرک انگیزه های دیگر وندال ها برای افزایش تخریب می شود.
یکی از نتایج مهم در رابطه با وندالیسم این نکته است که “وندال های کهن یا همان وندال های قرن پنجم میلادی”، سرزمین های دیگران را نابود می کردند، یعنی با هجوم های وحشیانه خود، چیزی را ویران می کردند که ساخته دست یک کشور دیگر بود و به اقتصاد سرزمین خود آسیبی نمی زدند. اما “وندال های مدرن” چیزی را نابود می سازند که از آن جامعه خودشان است، یعنی ضرر و زیان آن دامن خودشان را هم می گیرد ولی از آن آگاه نیستند. البته باید این نکته را یادآور شد فرد در هر سرزمینی که هست نباید دست به تخریب بزند چه متعلق به آن کشور باشد و یا نباشد.
اگر خواسته باشیم کلیه تاثیرات وندالیسم را در فضای شهری نشان دهیم می توانیم آنرا در قالب نمودار زیر بیاوریم که گویای بیشترین رفتارهای وندالیستی در فضاهای مختلف شهری است.
نموداربا آنچه در متن آمد، نشان داده شد که وندالیسمها متعلق به یک گروه خاص، طبقه خاص، میزان تحصیلات خاص و غیره نیستند. برای جلوگیری و پیشگیری از بروز چنین پدیده ای در یک جامعه، الزامات زیادی وجود دارد که برخی از آنها در زیر بیان می شود و می تواند به عنوان راهکار مطرح شود:
تربیت خانوادگی؛ فرهنگ سازی و بالا بردن شعور اجتماعی؛ افزایش مشارکت مردمی؛ دقت در استفاده از فضاهای بالقوه برای رفتارهای وندالیستی؛ افزایش نظارت های اجتماعی؛ افزایش فضاهای عمومی، نیمه عمومی و خصوصی؛ باز طراحی شهری برای استفاده مناسب از فضاها، توجه به امر زیباسازی و زیبشناسی شهری، در نظر گرفتن استحکام و شکل فیزیکی مناسب در ساخت سازه ها و فضاهای شهری و غیره.
منابع
- قرائتی ،مریم(بی تا). وندالیسم، اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان
فرامرز، مرتضی(۱۳۸۹). چالش فرهنگی شهرنشینی ،بررسی رفتارهای وندالیستی در فرهنگ شهر، همایش منطقه ای تاثیر تعلق و همبستگی اجتماعی بر پیشگیری از وندالیسم - احمدی علی آبادی،کاوه(۱۳۸۹). گذری بر وندالیسم و تقابل سنت و مدرنیته
- محسنی‌تبریزی، ع.(۱۳۸۳).وندالیسم؛ مبانی روان شناسی اجتماعی، جامعه شناسی و روان شناسی رفتار وندالیستی در مباحث آسیب شناسی و کژرفتاری اجتماعی. نشر آن. تهران.
- رﺣﻴﻤﻲ، اﻣﻴﻦ(۱۳۸۷). ﻋﺸﻖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻫﺎ. ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻞ رﺷﺪ وﻧﺪاﻟﻴﺴﻢ در ﺟﻮاﻣﻊ ﺷﻬﺮی. ﺟﺎم. ﺟﻢ، ۶/۱۱/۱۳۸۷، ص. ۱۴
- قاسمی، و، ذوالاکتاف، و، نورعلی وند، ع (۱۳۸۸). جامعه شناسی ورزش وندالیسم و اوباشگری در ورزش فوتبال. تهران: انتشارات جامعه شناسان.
- وندالیسم در شهر ۱، سازمان زیباسازی شهر تهران
- وندالیسم در شهر ۲، سازمان زیباسازی شهر تهران
- وندالیسم در شهر ۴، سازمان زیباسازی شهر تهران
